Gaiplik Nedir?

Gaiplik, Türk Medeni Hukuku’nda, ölüm tehlikesi içinde kaybolan veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamayan bir kişinin ölümü hakkında kuvvetli olasılık varsa, hakları bu ölüme bağlı olanların başvurusu üzerine mahkemenin bu kişinin gaipliğine karar vermesi durumudur. Gaiplik kararı, kişinin gerçekten ölüp ölmediği tam olarak bilinmediğinde devreye giren bir hukuki müessese olup, iki temel duruma dayanır:

Ölüm Tehlikesi İçinde Kaybolma:
- Kişinin ölümüne olası gözle bakılacak bir tehlike durumunda, bu tehlikenin varlığı gaiplik kararı için yeterlidir. Örneğin, bir uçak kazasında kaybolan kişi için ölüm tehlikesi bulunur ancak kesin ölüm durumu belirlenememişse, gaiplik kararı verilebilir. Ölüm tehlikesi durumunda gaiplik davası, tehlikenin gerçekleştiği tarihten itibaren en az 1 yıl geçtikten sonra açılabilir.
Uzun Süre Haber Alınamaması:
- Kişiden uzun süre haber alınamaması ve ölümünden endişe edilebilecek bir durumun varlığı halinde de gaiplik kararı alınabilir. Bu durumda, kişinin en son haber alındığı tarihten itibaren en az 5 yıl geçmesi gereklidir.

Gaiplik Davası ve Süreçleri

Görevli ve Yetkili Mahkeme: Gaiplik davalarında görevli mahkeme sulh hukuk mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise kişinin Türkiye’deki son yerleşim yeri, Türkiye’de yerleşim yeri yoksa nüfus sicilinde kayıtlı olduğu yer, o da yoksa ana veya babasının kayıtlı bulunduğu yer mahkemesidir.
İlan Süreci: Gaiplik davası açıldığında, mahkeme gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi olanları belirli bir sürede bilgi vermeleri için iki ilanla çağırır. İlk ilandan sonra en az 6 ay beklenir ve bu sürenin sonunda mahkeme ikinci ilanı verir. İkinci ilanın ardından mahkeme hemen gaiplik kararı verebilir, bu aşamada beklenmesi zorunlu değildir.

Gaipliğin Hüküm ve Sonuçları

Evlilik: Gaiplik kararı ile kişinin evliliği kendiliğinden sona ermez. Gaip kişinin eşi, ya gaiplik davası ile birlikte ya da ayrıca açacağı bir dava ile evliliğin feshini talep etmelidir.
Miras: Gaip kişinin mirası teminat karşılığında mirasçılarına geçer. Teminat süresi; ölüm tehlikesi içinde kaybolma durumunda tereke mallarının tesliminden itibaren 5 yıl, uzun süre haber alınamaması durumunda son haber tarihinden itibaren 15 yıldır. Bu süreler gaip kişinin 100 yaşını doldurmasıyla sona erer. Teminat süresi sona erdiğinde bile gaip ortaya çıkarsa, mirasının iadesini talep edebilir.
Malların Yönetimi: Gaip kişinin malvarlığı veya ona düşen miras payı on yıl resmen yönetilirse veya bu kişi yüz yaşını dolduracak olursa, Hazinenin istemi üzerine gaiplik kararı verilir. Eğer hiçbir hak sahibi çıkmazsa, gaip kişinin mirası Devlete geçer.
İade ve Zamanaşımı: Gaip ortaya çıktığında, mirasçılar iyi niyetli ise ellerinde kalan malları, kötü niyetli ise ilk haliyle iade etmek zorundadır. Üstün hak sahipleri de bu sıfatlarını ispat ederse kendi paylarını mirasçılardan talep edebilir. Miras sebebiyle istihkak davası, davacının kendisinin mirasçı olduğunu ve tereke mallarının iyiniyetli davalıda olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl içinde, miras bırakanın ölümünden veya vasiyetnamenin açılmasından itibaren on yıl içinde açılabilir. İyiniyetli olmayanlara karşı ise zamanaşımı süresi yirmi yıldır.

Evli Kişinin Eşinin Gaipliği

Evli bir kişinin eşinin gaipliğine karar verilmesi durumunda, bu karar ile evlilik kendiliğinden sona ermez. Eş, gaiplik davası ile birlikte veya ayrı bir dava açarak evliliğin feshini talep edebilir. Bu da, gaiplik durumunda eşin medeni durumunun devam etmesi, ancak belirli hukuki işlemlerle evliliğin sona erdirilebilmesi anlamına gelir.

Gaiplik kararı geçmişe etkili olup, kararın verildiği tarih, ölüm tehlikesinin gerçekleştiği veya son haberin alındığı tarihten itibaren hüküm doğurur.

Detaylı bilgi almak için Hukuk Büromuz ile iletişime geçiniz. İletişime geçmek için tıklayınız.